Sedam decenija od Titovog čuvenog “Ne” Staljinu

Prije tačno 70 godina rukovodstvo SSSR-a na čelu sa Josifom Visarionovičem Staljinom donijelo je odluku da povuče svoje stručnjake iz Jugoslavije.

Ovaj potez Kremlja bio je prvi u nizu koji će dovesti do eskalacije tenzija između Jugoslavije i Rusije što je nekoliko mjeseci kasnije pretočeno u čuvenu Rezoluciju Informbiroa praćenu još čuvenijim Petim Kongresom KPJ i Titovim “NE” Staljinu.

Nakon Drugog svjetskog rata, sovjetski diktator Staljin namjeravao je da stvori neki organ sličan Kominterni. To novo tijelo dobilo je ime Komunistički Informacioni biro (ili Informbiro), a cilj mu je bio da sve komunističke partije stavi pod diktat Sovjetskog Saveza.

Ipak, ono čemu je Informbiro najviše doprinio jeste bilo razbijanje jedinstva sovjetskih i jugoslovenskih komunista koje je bilo veoma čvrsto za vrijeme rata.

Korjen sukoba

Prvi zvaničan sastanak Informbiroa održan je u Beogradu u decembru 1947. godine. Za potrebe prvog zasijedanja ovog tijela sagrađen je jedan od današnjih simbola Beograda-hotel Slavija. Iako su to vrijeme u očima poslijeratnog svijeta Jugoslavija i SSSR bili bratske zemlje, nesuglasice su postojale i već početkom 1948. postale su javne.

U biti sukoba bilo je stvaranje Balkanske federacije, ideje koja je decenijama tinjala u regionu. Iako su u teoriji komunisti iz Kremlja podržavali ujedinjenje Jugoslavije, Bugarske, Albanije, Rumunije i Grčke u federaciju, imali su svoje viđenje iste-ne federacije kako je Jugoslavija željela, već konfederacije za šta se Bugarska zalagala, vjerujući da će upravo preko nje moći da ostvari uticaj SSSR-a, odnosno spriječi stvaranje moćnog istočnoevropskog bloka van kontrole Moskve.

Istovremeno, Staljin se protivio sve bližim odnosima Jugoslavije i Albanije, ali i podršci koju je Tito pružao grčkim partizanima, jer je sa Winstonom Churchillom, imao dogovor po kojem Grčka pripada zapadnoj sferi uticaja.

Winston Churchill i Josip Broz Tito

Sovjetski diktator ipak je u jednom trenutku forsirao stvaranje federacije sa Bugarskom, ali je Tito tada smatrao da je prerano za to i da bi stvaranje federacije tada značilo uvesti trojanskog konja u Jugoslaviju.

Oštre prepiske

U Beograd je 18. marta 1948. godine upućen telegram od strane maršala Nikolaja Bulganjina, kojim su povučeni sovjetski civilni i vojni stručnjaci iz FNRJ zbog „negostoljubivosti“. U Titovom pismu Molotovu, drugom čovjeku SSSR-a, te optužbe su odbačene. Sljedeće Staljinovo pismo, poslato na današnji dan 1948. godine u kojem je KPJ optužena da „razvija antisovjetsku atmosferu“, primili su svi članovi Informbiroa, čime je sukob postao više nego javan.

Tada je došlo do podjela i unutar same KPJ. Jedan dio članova podržavao je Staljina, iako je većina ostala na Titovoj strani. Sredinom aprila KPJ je odgovorila novim pismom u kojem je izraženo nezadovoljstvo Staljinovim stavovima, a početkom maja iz Kremlja je stigao odgovor uz poziv rukovodstvu jugosloveskih komunista da dođu u Bukurešt na zasijedanje Informbiroa gdje će se raspravljati o situaciji u jugoslovenskom Centralnom komitetu (CK). Tito je to odbio, a u Bukurešt iz Beograda nije otišao niko.

Rezolucija Informbiroa

Čuvena rezolucija obajvljena je na Vidovdan, 28. juna 1948. Pun naziv joj je “O stanju u KPJ”, ali danas je poznatija samo kao Rezolucija Informbiroa.

U njoj se navodi da su najviši jugoslovenski rukovodioci “zauzeli stanovište nedostojno komunista”. Rezolucija je politiku Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) ocijenila kao “neprijateljsku prema SSSR-u“, dok je samoj KPJ zamjereno da partiju vode špijuni i strani plaćenici, da se kreće ka buržoaskim ciljevima i da napušta komunističke i marksističke ideje.

“Zadatak ovih zdravih članova KPJ jeste da prisile svoje današnje rukovodioce da otvoreno i pošteno priznaju svoje greške i da ih poprave, da napuste nacionalizam, da se vrate internacionalizmu i da svim silama učvršćuju jedinstveni socijalistički front protiv imperijalizma, ili, – ako se današnji rukovodioci KPJ pokažu za to nesposobni – da ih smijene i istaknu novo internacionalističko vodstvo KPJ”, navodi se u Rezoluciji.

Kao odgovor na rezoluciju, uslijedio je čuveni Peti kongres KPJ na kojem je Staljinu rečeno još čuvenije “NE” što je Jugoslaviju okrenulo ka Zapadu i udaljilo od zemalja iz bloka. Podrška “odbrani nezavisnosti Jugoslavije” izglasana je jednoglasno, a Tito je ponovo izabran na čelo Komunistuičke partije Jugoslavije.

Brutalne čistke

Staljin je uveo ekonomsku blokadu Jugoslavije, sovjetska vojska je izvodila vojne vježbe uz istočne jugoslovenske granice, a pokrenuta je i nova čistka komunističkih partija u istočnoj Evropi kako bi se iskorijenio titoizam. U Jugoslaviji su tada poskidali portreti sa likom Staljina, a Titovi su nestajali u istočnim zemljama. Uslijedilo je najmračnije poglavlje sa namontiranim suđenjima, prislnim hapšenjima političkih neistomišljenika, odlascima u logor sa obje strane.

Titov odgovor kako bi suzbio “staljiniste” (ibeovce) u sopstvenim redovima bio je oštar. Od 468.175 članova Partije i 51.612 kandidata za člana KPJ, za Rezoluciju Informbiroa izjasnilo se 55.000 komunista. Od ukupnog broja, njih 2.616 bili su u rukovodećim organima zemlje, a 4.183 bili su pripadnici JNA. Svi “informbirovci” kako su ih zvali isključeni su iz partije. Komšija je odavao komšiju, brat brata, rastavljane su porodice…

Oko 16.000 političkih neistomišljenika poslato je u radne logore, uglavnom na Goli otok, dok je 5.000 ljudi emigriralo. Prema nekim podacima, 172.000 ljudi uhapšeno u Jugoslaviji od 1948. do 1952. godine.

Okret ka Americi

Do Staljinove smrti, FNRJ i SSSR-a nisu se “pomirile”. Odnosi su otoplili tek 1954. godine, godinu dana nakon Staljinove smrti. Ipak, Jugoslavija, koja se tokom tih nekoliko godina oslobodila čeličnog stiska komunista iz Kremlja nikada više nije bila tipična članica bloka.

Najvrjedniji pasoš, sloboda i bogatstvo

Nakon Titovg “NE”, jugoslovenski pasoš bio je u to vrijeme jedan od najtraženijih na svijetu. Pasoš socijalističke Jugoslavije opisan je kao visoko cijenjen na međunarodnom nivou. Shodno tome, mnogi državljani SFRJ mogli su da imigriraju u zapadne države tokom “hladnog rata” i imali su mogućnost da pronađu posao u zapadnoevropskim firmama.

Takođe, ovaj pasoš je opisan kao “jedan od najpogodnijih u svijetu”, zato što je bio jedan od rijetkih pasoša sa kojima su državljani SFR Jugoslavije mogli putovati slobodno i na istok i na zapad “tokom hladnog rata”.

Pored toga, Jugosloveni su bili slobodniji, “zapadniji” i bogatiji od recimo Rumuna ili Bugara, sa kojima je ne tako davno planiran savez. KPJ pažljivo je njegovala kult ličnosti Tita, a imidž Jugoslavije kao “mosta između istoka i zapada”.

Mnogi danas smatraju da je Staljin na Jugoslaviji slomio zube i da je trebalo da joj dozvoli autonomiju u okviru bloka.

S druge strane, i danas se vode polemike oko toga koji bi bio razvojni put SFRJ da je Titov odgovor Staljinu bio potvrdan.

Istovremeno, Tito se tih godina okrenuo Americi koja mu je dala pozamašan kredit od 50 miliona dolara, žito (jer je žetva podbacila) i oružje.