Usvojena deklaracija na Samitu EU – Zapadni Balkan u Tirani

Lideri zemalja Evropske unije (EU) i Zapadnog Balkana usvojili su danas na samitu u Tirani zajedničku deklaraciju u kojoj su, između ostaloga, potvrdili punu posvećenost EU perspektivi članstva Zapadnog Balkana u Uniju.

Tekst deklaracije BHRT prenosi u cijelosti:

Mi, lideri Evropske unije (EU) i njenih država članica, uz konsultacije s liderima Zapadnog Balkana i u prisustvu zainteresovanih strana iz regiona i svijeta, održali smo danas prvi put u regionu Zapadnog Balkana ovaj samit i zaključili sljedeće:

1. zaoštravajuća ratna agresija Rusije protiv Ukrajine dovodi u opasnost evropski i svjetski mir i bezbjednost i ističe značaj strateškog partnerstva između EU i regiona Zapadnog Balkana.

2. EU još jednom potvrđuje svoju potpunu i nedvosmislenu posvećenost perspektivi članstva Zapadnog Balkana u Evropskoj uniji i poziva na ubrzanje procesa pristupanja na osnovu kredibilnih reformi na strani partnera, poštenih i rigoroznih uslova, kao i principa vlastitih zasluga, što je naš zajednički interes. Pozdravlja napredak koji su partneri sa Zapadnog Balkana postigli na svom putu k EU od Samita EU-Zapadni Balkan održanog u Brdu u oktobru 2021. EU naročito pozdravlja održavanje prvih međuvladinih konferencija s Albanijom i Sjevernom Makedonijom.

3. EU pozdravlja riješenost partnera sa Zapadnog Balkana da podrže suštinske evropske vrijednosti i principe u skladu s međunarodnim pravom. EU takođe pozdravlja ponovljenu posvećenost partnera sa Zapadnog Balkana davanju prvenstva demokratiji, osnovnim pravima i vrijednostima vladavine prava, uključujući podjelu vlasti. Naglašava potrebu za stalnim naporima u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, kao i ojačanom podrškom dobrom upravljanju, ljudskim pravima, rodnoj ravnopravnosti i pravima pripadnika manjina.

Kredibilitet ovih obaveza zavisi od smislenog sprovođenja neophodnih reformi i postizanja dobrih rezultata u kombinaciji s jasnom i dosljednom komunikacijom s javnošću u interesu svojih naroda. Osnaženo civilno društvo i nezavisni i pluralistički mediji su uz potpuno poštovanje slobode izražavanja ključne komponente svakog demokratskog sistema i mi pozdravljamo i podržavamo ulogu koju one igraju na Zapadnom Balkanu.

4. U trenutku kada Rusija zaoštrava ratnu agresiju protiv Ukrajine, stajati rame uz rame s EU predstavlja više nego ikad jasan znak strateške orijentacije partnera. Zajednička vizija budućnosti obuhvata zajedničku odgovornost i zajedničke vrijednosti. Produbljivanjem saradnje s partnerima podstičemo ih da postignu brz i trajan napredak k potpunom usklađivanju sa zajedničkom vanjskom i bezbjednosnom politikom (ZVBP) EU i da shodno tome postupaju, uključujući u oblasti restriktivnih mjera EU. Pohvaljujemo partnere sa Zapadnog Balkana koji u tom pogledu već pokazuju stratešku posvećenost tako što su se u potpunosti uskladili sa ZVBP EU i podstičemo one koji to još nisu učinili da slijede primjer.

5. EU ostaje najbliži partner regiona, njegov najveći investitor i trgovinski partner, kao i glavni donator. Partneri bi u svojim javnim raspravama i komunikaciji trebalo proaktivno da učine vidljivijim izuzetne razmjere i raznovrsnost te podrške i da ih bolje predstave kako bi građani mogli da prepoznaju konkretne prednosti partnerstva s EU.

6. Nadovezujući se na revidiranu metodologiju, Evropski savjet je pozvao Komisiju, visokog predstavnika i Savjet Evropske unije da dodatno unaprijede postepenu integraciju regiona već tokom samog procesa proširenja, i to na reverzibilan način i na osnovu ostvarenog napretka.

7. EU podsjeća na značaj nastavka reformi za dobrobit građana i kao osnova za kontinuiranu podršku EU, prvenstveno u oblasti vladavine prava, a naročito onih reformi koje se odnose na nezavisnost i rad sudstva, kao i borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala.

8. EU i dalje potpuno podržava partnere sa Zapadnog Balkana u njihovoj posvećenosti inkluzivnoj regionalnoj saradnji i jačanju dobrih susjedskih odnosa, uključujući odnose sa zemljama članicama EU. Poseban značaj ima i dalje sprovođenje bilateralnih ugovora u dobroj vjeri i s opipljivim rezultatima, uključujući Ugovor iz Prespe zaključen sa Grčkom i Ugovor o dobrim susjedskim odnosima zaključen s Bugarskom. Još uvijek je neophodno ulagati dodatne odlučne napore u pomirenje i regionalnu stabilnost, kao i u pronalaženje i sprovođenje definitivnih, inkluzivnih i obavezujućih rješenja za regionalne i bilateralne sporove između partnera i probleme ukorijenjene u nasljeđu iz prošlosti, sve u skladu s međunarodnim pravom i utvrđenim principima, uključujući i Sporazum o pitanjima sukcesije, kao i za preostale slučajeve nestalih lica i pitanja vojnih zločina. EU takođe poziva partnere da zajemče prava i jednak tretman pripadnika manjina.

9. I dalje potpuno podržavamo napore visokog predstavnika EU i specijalnog predstavnika EU u dijalogu između Beograda i Prištine i u pogledu ostalih regionalnih pitanja Zapadnog Balkana i očekujemo konkretan napredak dvije strane ka sveobuhvatnom pravno obavezujućem sporazumu o normalizaciji odnosa među njima. To je od ključnog značaja za stabilnost i razvoj čitavog regiona i za obezbjeđivanje njihovog daljeg evropskog puta. Još jednom ističemo svoje veliko očekivanje da se svi prethodni sporazumi u potpunosti ispoštuju i sprovedu bez odlaganja. Podstičemo obje strane da konstruktivno sarađuju u rješavanju svih svojih bilateralnih sporova i da se uzdrže od jednostranih i/ili provokativnih radnji koje bi mogle da dovedu do napetosti i nasilja, kao i retorike koja ne doprinosi pomenutom dijalogu. Podsjećamo obje strane na njihovu zajedničku odgovornost da obezbijede mir i stabilnost.

10. Pozdravljamo uspješan prvi susret Evropske političke zajednice održan 6. oktobra 2022. godine u Pragu. Susret je obezbijedio platformu za političku koordinaciju i pružio priliku za detaljne razmjene u oblasti gorućih pitanja s kojima se suočava cijeli kontinent. Unaprijed se radujemo sljedećem susretu koji će se održati u Republici Moldaviji u prvoj polovini 2023. godine.

11. Za trenutnu energetsku i ekonomsku krizu je isključivo odgovorna Rusija. EU će nastaviti da podržava partnere sa Zapadnog Balkana u borbi protiv negativnih efekata na njihove ekonomije i društva.

12. Nov paket energetske podrške EU vrijedan 1 milijardu eura u bespovratnim sredstvima koja mogu donijeti 2,5 milijardi eura investicija pomoći će Zapadnom Balkanu da ublaži uticaj energetske krize i ubrza energetsku tranziciju u regionu. Paket se finansira putem Instrumenta pretpristupne pomoći (IPA III) i obuhvata trenutne, kratkoročne i srednjoročne mjere za pružanje pomoći građanima i privrednim društvima na Zapadnom Balkanu. Za trenutnu podršku ranjivim porodicama i malim i srednjim preduzećima biće izdvojeno 500 miliona eura bespovratnih sredstava. Dodatnih 500 miliona eura bespovratnih sredstava biće namijenjeno investicijama koje podržavaju energetsku tranziciju i energetsku nezavisnost, finansiranju unapređenja gasne i električne infrastrukture i interkonektora, uključujući tečni prirodni gas, kao i novih projekata obnovljive energije, mjera za energetsku efikasnost, nadogradnje sistema za prenos energije, daljinskog grijanja i programa za poboljšanje energetske efikasnosti starih višestambenih zgrada.

13. Podsjećamo na odluku da za Zapadni Balkan otvorimo zajedničku nabavku gasa, tečnog prirodnog gasa i vodonika i pozivamo na brzu operacionalizaciju te platforme i podstičemo partnere da iskoriste tu mogućnost. Plan REPowerEU pomoći će u smanjenju zavisnosti EU i Zapadnog Balkana od ruskog gasa. Putem Energetske zajednice EU otvara Zapadnom Balkanu svoje tržište električne energije, uključujući u oblasti obnovljivih izvora energije, u zavisnosti od regulatornih reformi.

14. Kontinuirana implementacija Ekonomskog i investicionog plana (EIP), kao i Zelene i Digitalne agende za Zapadni Balkan pomoći će u jačanju ekonomije i otpornosti regiona, uključujući putem dalje podrške povezivanju, energetskoj tranziciji i diverzifikaciji snabdijevanja energijom. EIP uključuje ambiciozan investicioni paket u vrijednosti od blizu 30 milijardi eura za region, a čini ga 9 milijardi eura u bespovratnim sredstvima iz instrumenta IPA III i do 20 milijardi eura u investicijama, u skladu s novom kreditnom linijom za garantovanje kreditiranja za Zapadni Balkan. U skladu s pomenutim planom, u prvoj polovini 2022. godine odobreno je usvajanje ukupno 1,4 milijarde eura u investicionim bespovratnim sredstvima unutar Investicionog okvira za Zapadni Balkan (IOZB) za finansiranje 28 vodeća investiciona projekta ukupne vrijednosti od 4,5 milijarde eura. Upravo je odobren novi paket od 400 miliona evra bespovratnih sredstava Evropske unije, u investicionoj vrijednosti od 1,2 milijarde evra, a za finansiranje 12 investicionih projekata, dok usvojeni projekti ulaze u fazu implementacije. U protekloj godini nastavljen je rad na svim investicionim projektima povezivanja usvojenim u okviru agende za povezivanje, pri čemu je više projekata privedeno kraju, prvenstveno željeznički koridor Orijent – Istočni Mediteran, drumski koridor Vc i dva prekogranična mosta u Svilaju i Gradiški. U tom kontekstu partneri sa Zapadnog Balkana bi takođe trebalo da ojačaju vladavinu prava i odlučno sprovedu ekonomske i socijalne reforme, uključujući one iz svojih programa ekonomskih reformi i iz zajedničkih zaključaka ekonomskog i finansijskog dijaloga.

15. Osim toga EU je spremna da podrži lidere Zapadnog Balkana u realizaciji njihove posvećenosti da u potpunosti sprovedu Zelenu agendu za region, uključujući njihove obaveze vezane za klimatske promjene iz Pariskog sporazuma, a koja je ključni pokretač tranzicije u moderne ekonomije koje su klimatski neutralne, klimatski otporne i efikasne u korišćenju resursa i čija je svrha otključati potencijal cirkularne ekonomije, boriti se protiv zagađenja, unaprijediti upravljanje otpadom i ubrzati zelenu energetsku tranziciju. EU će takođe nastaviti da podržava region u izradi politike određivanja cijene ugljenika u okviru Mehanizma EU za ugljenično prilagođavanje na granicama (MUPG), uključujući putem tehničke i finansijske pomoći. Projekat EU 4 Green je važan alat koji će partnerima pomoći u naporima koje ulažu u sprovođenje.

16. Partneri sa Zapadnog Balkana su od početka takođe uključeni u Evropski mehanizam za spremnost i odgovor na krize u oblasti prehrambene sigurnosti kako bi se ona povećala. EU će nastaviti da podržava poljoprivredni sektor u okviru instrumenta IPA III, odnosno Instrumenta pretpristupne pomoći za ruralni razvoj (IPARD III). Što se tiče posljednjeg, doprinos EU od 560 miliona eura za naredni period od sedam godina usvojen je ranije ove godine.

17. EU i Zapadni Balkan su odlučni da ubrzaju i prodube svoje političko angažovanje i angažovanje u oblasti politika, uključujući između ostalog putem održavanja redovnih samita EU-Zapadni Balkan, učešća partnera sa Zapadnog Balkana u događajima EU na visokom nivou, kao i redovnih dijaloga u okviru ZVBP. Partneri sa Zapadnog Balkana su već sada pozvani da daju svoj doprinos sastancima Savjeta za vanjske poslove i poslije toga budu izviješteni od strane Evropske službe za vanjsko djelovanje. To povećano angažovanje odražava posvećenost EU regionu.

18. EU će nastaviti da produbljuje sektorsku saradnju sa Zapadnim Balkanom u oblastima zajedničkog interesa kao što su pravosuđe i unutrašnji poslovi, privreda i unutrašnje tržište EU, energetska, transportna i digitalna politika, civilna zaštita, zdravlje, socijalna politika, obrazovanje, istraživanje i inovacije, kao i vanjski poslovi, bezbjednost i odbrana, uključujući borbu protiv sajber i ostalih hibridnih prijetnji, kao i borbu protiv terorizma.

19. EU podsjeća na zajedničku posvećenost da se povećaju napori za unapređenje integracije Zapadnog Balkana u unutrašnje tržište EU. Kao odskočna daska za integraciju bi trebalo da posluži zajedničko regionalno tržište Zapadnog Balkana (ZRT). EU pohvaljuje nedavne sporazume partnera o slobodnom kretanju i priznavanju identifikacionih dokumenata svih građana regiona, kao i o uzajamnom priznavanju univerzitetskih diploma i stručnih kvalifikacija unutar regiona. Ti sporazumi predstavljaju prekretnice u realizaciji posvećenosti partnera osnivanju zajedničkog regionalnog tržišta. EU podstiče partnere sa Zapadnog Balkana da brzo ratifikuju te sporazume kako bi građani što prije mogli da imaju koristi od njih. Potrebni su dodatni odlučni napori svih lidera Zapadnog Balkana kako bi ZRT postalo stvarnost, naročito što se tiče usvajanja više odluka o inicijativama povezanim s trgovinom o kojima je na tehničkom nivou već postignut dogovor u okviru Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini (CEFTA). Takva inkluzivna regionalna saradnja zasnovana na pravilima i standardima EU takođe bi podstakla trgovinu unutar regiona i privukla investicije.

20. EU pozdravlja napore svih privreda Zapadnog Balkana koje ulažu u modernizaciju svojih platnih sistema kako bi ih približile standardima EU i ispunjenju svih uslova za integraciju u jedinstveni prostor plaćanja u eurima.

21. EU takođe pozdravlja posvećenost partnera nastavku svog rada na sprovođenju agende za Zapadni Balkan za inovacije, istraživanje, obrazovanje, kulturu, mlade i sport i već postepeno priključuje partnere programima EU kao što su Erasmus+, Evropske snage solidarnosti i inicijativa Evropski univerziteti kako bi se stvorile nove mogućnosti za mlade. Inicijativa Evropski univerziteti omogućava visokoškolskim ustanovama na Zapadnom Balkanu da učestvuju u ambicioznim transnacionalnim savezima i uspostave dugoročnu strukturnu i stratešku saradnju. Garancija za mlade koja se sprovodi na Zapadnom Balkanu doprinijeće smanjenju odliva mozgova koji doživljava region.

22. U digitalnoj oblasti, nadovezujući se na uspješnu implementaciju Regionalnog sporazuma o akcionom planu za „roming kao kod kuće” od jula 2021. godine kojim se ukidaju troškovi rominga unutar regiona, pozdravljamo današnju zajedničku deklaraciju telekomunikacionih operatora EU i Zapadnog Balkana koja će 2023. godine omogućiti prvo smanjene troškova rominga između EU i Zapadnog Balkana s ciljem da se oni kasnije u potpunosti ukinu. Takođe je pohvalno što su partneri potpisali Deklaraciju o budućnosti interneta i što u potpunosti podržavaju rad Tijela evropskih regulatora za elektronske komunikacije.

23. Pozdravljamo i napredak u oblasti implementacije Zelenih prolaza na relaciji EU-Zapadni Balkan i pozivamo na njihovu primjenu na svim relevantnim granicama uz potpuno poštovanje pravne tekovine i postupaka EU. Osim toga pozdravljamo uspostavljanje inicijative Plavi prolazi koja će unaprijediti trgovinske veze između jadranskih luka. Te inicijative doprinose boljem upravljanju granicama i smanjuju vrijeme čekanja za putnike i teret čime podržavaju privrednu aktivnost. One veoma javno prikazuju šta može donijeti saradnja između Zapadnog Balkana i država članice EU.

24. EU i Zapadni Balkan dijele brojne bezbjednosne izazove koji zahtijevaju koordinirane aktivnosti koje su u kontekstu ratne agresije Rusije protiv Ukrajine postale još važnije. EU i Zapadni Balkan su odlučni da nastave da jačaju saradnju u oblasti suštinskih bezbjednosnih i odbrambenih pitanja, uključujući na operativnom nivou. U vezi s tim pozdravljamo što su partneri doprinosom dokazali svoju posvećenost zajedničkoj bezbjednosnoj i odbrambenoj politici (ZBOP) time što su doprinijeli misijama i operacijama EU za upravljanje krizom. EU će nastaviti da sarađuje s regionom na daljem razvoju njegovih odbrambenih sposobnosti i kapaciteta, uključujući kroz Evropski instrument mirovne pomoći. EU pozdravlja kontinuiranu posvećenost partnera razvoju efikasnih instrumenata za saradnju unutar Zapadnog Balkana u oblasti bezbjednosti i odbrane. EU će takođe dodatno povećati svoje angažovanje u regionu u oblastima kao što su svemirska i vojna mobilnost.

25. EU i Zapadni Balkan su posvećeni borbi protiv stranog manipulisanja informacijama i miješanja, uključujući dezinformisanje i ostale hibridne prijetnje koje su prisutne u društvima Zapadnog Balkana i koje žele da ugroze stabilnost regiona, njegove demokratske procese i njegovu evropsku perspektivu. U vezi s tim ćemo nastaviti da jačamo saradnju na razvoju otpornosti podsticanjem medijskog profesionalizma i medijske pismenosti, kao i povećavanjem uticaja svoje strateške komunikacije o odnosima između EU i Zapadnog Balkana, a naročito o procesu proširenja.

26. Budući da sajber prijetnje ne poznaju granice, sarađivaćemo kako bismo povećali kolektivnu sajber bezbjednost. Nedavni sajber napadi velikih razmjera jasno ukazuju na potrebu za većim angažovanjem, nadovezujući se na postojeće programe i saradnju s Agencijom EU za sajber bezbjednost (ENISA) i Evropskim stručnim centrom za sajber bezbjednost, zajedno s bilateralnim inicijativama država članica EU i drugih partnera. Na osnovu projekta Brzi odgovor u oblasti sajber bezbjednosti, aktivnosti EU usredsređene su na povećanje sajber otpornosti i spremnosti partnera, koji su bili meta nedavnih napada, na sajber incidente uz pružanje dugoročnije sajber podrške EU u čitavom regionu koje će početi 2023. godine. EU je odlučna da poveća podršku otpornosti protiv sajber napada na Zapadnom Balkanu i pojača saradnju u regionu i s međunarodnim partnerima.

27. Zapadnobalkanska migraciona ruta bilježi značajan porast od početka 2022. godine. Upravljanje migracijama ostaje zajednički izazov i odgovornost s kojima će se EU i Zapadni Balkan zajednički suočiti, u čvrstom partnerstvu. EU je u tu svrhu značajno povećala finansijsku podršku regionu pri čemu je u okviru instrumenta IPA III obezbijedila već više od 170 miliona eura bilateralne i regionalne pomoći.

28. Mada pohvaljujemo partnere za njihove dosadašnje napore i konstruktivnu saradnju, potrebni su stalni i povećani napori u suočavanju s nezakonitim migracijama na zapadnobalkanskoj ruti, uključujući borbu protiv krijumčarenja migranata i trgovine ljudima. EU ostaje posvećena kako političkoj tako i finansijskoj podršci regionu. U vezi s tim namjerava u okviru instrumenta IPA III značajno povećati finansiranje Zapadnog Balkana u narednim godinama. S obzirom na povećani migracioni pritisak u regionu, jaka finansijska podrška EU putem namjenskih programa omogućiće partnerima da unaprijede sisteme azila i prihvata, ojačaju zaštitu granica, da se bore protiv krijumčarskih mreža i kriminalnih organizacija i povećaju vraćanje sa Zapadnog Balkana u zemlje porijekla. EU je s takvim ciljem usvojila nov program za jačanje upravljanja granicama vrijedan 40 miliona eura, a priprema i drugi program u vrijednosti od 30 miliona eura za povećanje kapaciteta za borbu protiv krijumčarenja migranata i trgovine ljudima koji je usredsređen na istrage i krivično gonjenje.

29. Brzo usklađivanje partnera s viznom politikom EU je od neophodnog i ključnog značaja za upravljanje migracijama i cjelokupno dobro funkcionisanje i održivost bezviznih režima između Zapadnog Balkana i EU. Partneri moraju da nastave da unapređuju svoje sisteme vraćanja, uključujući zaključivanjem sporazuma o readmisiji s ključnim zemljama porijekla, i da jačaju saradnju s relevantnim vazdušnim prevoznicima. Međusobna saradnja na vraćanju biće produbljena, uz maksimalno korišćenje postojećih okvira i raspoloživih kanala. U vezi s tim je EU spremna da podrži Zapadni Balkan u povećanju broja dobrovoljnih i nedobrovoljnih povrataka, uključujući neposredno iz regiona u zemlje porijekla. Potrebno je takođe pojačati saradnju sa FRONTEX-om, uključujući putem brzog zaključenja i implementacije dopunjenih sporazuma o statusu, kao i s Agencijom Evropske unije za azil i EUROPOL-om.

30. Pozivamo na dalje jačanje saradnje u borbi protiv terorizma i nasilnog ekstremizma, uključujući sprečavanje radikalizacije i finansiranja terorizma, u skladu sa Zajedničkim akcionim planom za borbu protiv terorizma na Zapadnom Balkanu. Još jednom ističemo značaj preduzimanja odlučnih mjera za rješavanje problema teškog i organizovanog kriminala, naročito u pogledu pranja novca, korupcije na visokom nivou i proizvodnje i stavljanja u promet opojnih droga.

31. EU je potpuno posvećena daljem radu na sprečavanju nezakonite trgovine malim i lakim oružjem i njegovom municijom, pohvaljuje namjenski plan Zapadnog Balkana za to i nastaviće da podržava Zapadni Balkan u toj oblasti. Plan je međunarodni priznat primjer dobre prakse regionalne saradnje u jačanju kontrole malog oružja.

32. EU podstiče partnere sa Zapadnog Balkana da uspostave i održavaju odnose saradnje s Kancelarijom evropskog javnog tužioca (KEJT) u oblasti međusobnog pružanja pravne pomoći u krivičnim stvarima. Pozdravljamo radne dogovore koji su već postignuti između KEJT-a i određenih partnera sa Zapadnog Balkana i podstičemo ostale partnere da što prije pristupe sličnoj saradnji.

33. Pozdravljamo usklađivanje naših partnera sa Zapadnog Balkana s gore navedenim tačkama.